Nếp sinh hoạt hàng ngày

Các trải nghiệm trong cuộc sống hàng ngày có thể phát triển và kích thích các giác quan của bé và tạo cơ hội cho cha mẹ nuôi dưỡng khả năng học hỏi, tư duy và tăng trưởng của bé. Một thói quen cơ bản là tắm và mát xa da tiếp da tạo cơ hội lý tưởng cho cha mẹ để cho bé các trải nghiệm đa giác quan qua những gì bé cảm nhận, nhìn, nghe và ngửi.

Thói quen tắm tạo cơ hội cho da tiếp da. Bé cảm nhận được những gì…

Xúc giác là một trong những giác quan phát triển hoàn thiện nhất khi bé chào đời9 và Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo thực hiện da tiếp da bắt đầu ngay sau sinh.2 Da tiếp da (kích thích xúc giác) có tác động tích cực trên nhiều phương diện phát triển của bé. Da tiếp da thông qua tắm và mát xa đã được chứng minh là giảm lượng cortisol, một dấu ấn sinh học của sự căng thẳng, ở cha mẹ và bé,5,10 hỗ trợ tăng cân bằng cách thúc đẩy tiêu hóa thức ăn nhờ tăng trương lực phó giao cảm ở trẻ sinh non;11 và giảm tâm trạng trầm uất ở mẹ và các chỉ số lo lắng.12

Trầm cảm và lo âu ở mẹ là một mối lo ngại đặc biệt ở các bà mẹ bị trầm cảm sau sinh. Các bà mẹ (n=40) có bé sinh non sắp xuất viện từ phòng chăm sóc trung gian cho trẻ sơ sinh được chia ngẫu nhiên thành 2 nhóm: nhóm đầu tiên là các bà mẹ thực hành kích thích xúc giác bằng mát xa và nhóm thứ hai chỉ nhìn bé sinh non của mình được kích thích xúc giác qua mát xa. Buổi mát xa 8 phút gồm 2 giai đoạn giống nhau, được chuẩn hóa và kéo dài 4 phút mà không phải bế bé ra khỏi nôi. Tuy cả hai nhóm bà mẹ đều có chỉ số tâm trạng trầm uất thấp hơn sau khi mát xa, mẹ của các bé sinh non trực tiếp thực hiện kích thích xúc giác bằng mát xa cho còn có biểu hiện giảm lo âu.12

Căng thẳng cũng thường gặp ở trẻ sinh non và có thể góp phần gây rối loạn chuyển hóa đường glucose, từ đó cản trở quá trình tăng cân và phát triển lành mạnh của trẻ.13 Ngoài việc giảm căng thẳng, các bé sinh non phát triển cân nặng nhờ gia tăng hoạt độnggiao cảm và nhu động dạ dày sau da tiếp da (kích thích xúc giác) bằng mát xa.11 Hoạt động giao cảm là một nhân tố quan trọng trong việc kiểm soát hệ thần kinh tự chủ. Hoạt động giao cảm và nhu động dạ dày rất cần thiết cho sự tăng trưởng và phát triển khỏe mạnh của trẻ, đặc biệt là trẻ sinh non. Các bé sinh non có sức khỏe ổn định (n=80) trong lồng ấp được chia ngẫu nhiên vào nhóm mát xa để thực hành da tiếp da hoặc nhóm đối chứng chăm sóc tiêu chuẩn để đánh giá các phản ứng về hoạt động giao cảm và nhu động dạ dày. Nhóm trẻ được da tiếp da bằng mát xa có biểu hiện tăng hoạt động giao cảm và nhu động dạ dày liên tục trong thời gian ngắn cũng như tăng cân trong suốt 5 ngày nghiên cứu.11

Bằng việc cha mẹ chạm tay vào người bé, thời gian tắm trở thành một thói quen đơn giản tạo cơ hội lý tưởng để tăng cường da tiếp da.

Thời gian tắm là cơ hội để kích thích thị giác. Những gì bé nhìn thấy…

Nhìn thẳng vào mắt là cách hiệu quả nhất để tạo ra một liên kết giao tiếp.14

Thời gian tắm cũng là một cơ hội để cha mẹ thực hành giao tiếp bằng mắt với con mình. Kích thích thị giác rất cần thiết khi thị giác của bé đang phát triển từ khi sinh ra cho đến năm 3 tuổi.15 Từ lúc chào đời, các bé tỏ ra thích thú hơn trước kích thích thị giác với đôi mắt mở tròn xoe và nhìn chăm chú. Các bé dùng cách nhìn thẳng vào mắt để giao tiếp và thậm chí có biểu hiện tăng cường quá trình thần kinh khi cha mẹ nhìn thẳng vào mắt bé.14

Các bé 2-5 ngày tuổi (n=17) nhìn chăm chú lâu hơn là nhìn ngoảnh và hoạt động điện não ở các bé 4 tháng tuổi (n=20) cho thấy quá trình thần kinh được tăng cường nhờ nhìn thẳng.14 Sự nhạy cảm sớm khác thường khi nhìn vào mắt nhau được thể hiện trong nghiên cứu này cho thấy đây là nền tảng ban đầu cho sự phát triển các kỹ năng xã hội sau này. Bé nhanh chóng học cách giao tiếp bằng mắt và cách diễn đạt thông tin biểu cảm quan trọng, như một nụ cười đầy ý nghĩa, bằng cách quan sát các cử chỉ của mọi người xung quanh.14 Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo cha mẹ thực hành giao tiếp bằng mắt với bé từ lúc bé chào đời2 để bé phát triển khỏe mạnh.

Thời gian tắm là cơ hội để kích thích thính giác. Những gì bé nghe được…

Một giác quan khác cũng quan trọng trong giao tiếp và cảm xúc là khả năng nghe (kích thích thính giác). Thính giác của chúng ta cho phép chúng ta trải nghiệm thế giới xung quanh thông qua âm thanh. Thời gian tắm là cơ hội lý tưởng để kích thích thính giác nhờ việc cho bé làm quen với các âm thanh mới, chẳng hạn như tiếng nước chảy vào chân bé, và để cha mẹ trò chuyện hoặc hát cho bé nghe.

Âm thanh không chỉ hình thành ký ức trong các vùng thính giác và ngôn ngữ ở vỏ não, mà còn tạo ra các liên kết thần kinh cho hệ viền ở trẻ nhỏ.16 Khả năng nhận ra giọng cha mẹ của các bé biểu hiện bằng việc gia tăng hoạt động não bộ trong vùng thái dương sau, bên trái của não.17 Đây là vùng diễn ra quá trình ngôn ngữ, biểu hiện vai trò trong sự phát triển ngôn ngữ và giao tiếp.17 Thêm vào đó, khi trẻ sinh non được nghe hát hoặc trò chuyện bằng một giọng êm ái, dịu dàng, như giọng hát ru, thì nhịp tim sẽ tăng, liên kết giữa trẻ và cha mẹ được tăng cường, đồng thời giảm căng thẳng liên quan đến việc chăm sóc trẻ sinh non ở các ông bố bà mẹ.18

Một thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên tại nhiều vị trí của trẻ sinh non (n=272) vào tuần thai thứ 32 với hội chứng suy hô hấp, nhiễm trùng máu lâm sàng, và/hoặc SGA (thai nhỏ hơn so với tuổi thai) cho thấy khi bé được ru bằng một giọng dịu dàng thì chức năng tim mạch sẽ được cải thiện theo thời gian. Trong suốt quá trình kích thích thính giác, nhịp tim của trẻ giảm xuống và trở nên nhịp nhàng hơn. Ngoài ra, kích thích thính giác cho cha mẹ và bé thêm thời gian kết nối đồng thời giảm căng thẳng ở cha mẹ.18

Thời gian tắm là cơ hội để kích thích khứu giác. Những gì bé ngửi…

Khứu giác độc đáo ở chỗ giác quan này được hình thành trực tiếp trong não bộ. Kích thích khả năng ngửi của bé (kích thích khứu giác) mang lại nhiều lợi ích phát triển khỏe mạnh bao gồm phát triển cảm xúc, xã hội và bộ nhớ,4,19 với các lợi ích to lớn hơn về khả năng học hỏi được biểu hiện khi kích thích khứu giác được kết hợp với kích thích xúc giác.4 Một mùi hương dễ chịu trong khi tắm đã được chứng minh là có khả năng giúp cả bé và cha mẹ thư giãn hơn.10

Khả năng ghi nhớ mùi hương của trẻ trong giai đoạn đầu đời cũng được biểu hiện bằng việc một mùi hương quen thuộc có tác dụng xoa dịu và giúp bé thư giãn. Một mùi hương quen thuộc có thể giúp xoa dịu bé khi bị đau hoặc căng thẳng20 và đã được chứng minh là có tác dụng vỗ về em bé đang khóc.21 Các bé đủ tháng, khỏe mạnh và bú sữa mẹ (n=42) được chia ngẫu nhiên thành 4 nhóm: (1) tự quen với mùi sữa của mẹ, (2) quen với mùi vani, (3) mùi không quen thuộc, và (4) không có mùi. Các bé được cho ngửi mùi sữa của mẹ hoặc mùi vani thì giảm khóc đáng kể sau khi lấy máu gót chân định kỳ so với các bé được cho ngửi một mùi không quen thuộc hoặc không được ngửi mùi gì. Việc đỡ đau nhanh hơn chứng tỏ các bé có khả năng ghi nhớ mùi hương và việc ngửi một mùi quen thuộc sẽ làm giảm kích động.20 Giảm kích động hoặc tâm trạng thư thái nói chung cũng được biểu hiện khi cha mẹ tắm cho bé với hương thơm dịu nhẹ.10

Khi nhiều giác quan được phối hợp, ví dụ như kích thích khứu giác và xúc giác, trẻ có biểu hiện tăng phản xạ nhận thức. Một nghiên cứu về việc điều hòa khứu giác và học hỏi kết hợp ở trẻ 1 ngày tuổi (n=66), đã cho thấy các bé phản ứng nhiều hơn bằng cách ngoảnh đầu về phía mùi hương quen thuộc khi được chạm đồng thời, so với chỉ ngửi mùi hương hoặc chỉ chạm. Các bé được chia ngẫu nhiên thành 4 nhóm: được ngửi mùi hương và được chạm vào người cùng lúc, ngửi mùi hương rồi chạm, chỉ ngửi và chỉ chạm. Một ngày sau lần đầu tiên tiếp xúc với mùi hương, chỉ có các bé được ngửi mùi và được chạm đồng thời là ngoảnh đầu về phía mùi hương, thể hiện một phản xạ có điều kiện. 

Những kết quả này cho thấy việc tiếp thu khứu giác liên kết phức hợp có thể diễn ra ở trẻ trong 48 giờ đầu đời và kích thích đa giác quan có thể hiệu quả hơn kích thích từng giác quan riêng lẻ.4 Thời gian tắm tạo cơ hội dễ dàng cho cha mẹ thực hành kích thích khứu giác và xúc giác cho con. Cha mẹ nào cho bé tắm với hương thơm cũng thực hành nhiều kích thích xúc giác bằng việc tăng cường da tiếp da với bé hơn so với cha mẹ không sử dụng hương thơm khi tắm cho bé,10 tăng trải nghiệm đa giác quan.

Nhấn vào đây để xem tài liệu tham khảo.